تفسير و تدبر در سوره مبارکه فاطر
جلسه دوم
– ماه مبارک رمضان ۱۴۳۴ هـ ق –
در سومین شب از لیالی ماه مبارك رمضان جلسه تفسیر وتدبر قرآن حضرت آیت الله العظمی مدرسی، پیرامون آیات نورانی سوره فاطر برگزار شد. در ابتدای این مراسم معنوی، معظم له با این مقدمه كه غالب آیات قرآن بیش از یك محور و درون‌مایه دارد به تشریح بحث فاطریت و جاعلیت خداوند متعال پرداختند.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولي أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدير».
ایشان فرمودند: «در اكثر آیات قرآن دیده می شود كه بیش از یك مطلب اصلی و نكته ی قابل توجه در آن بیان شده است. مانند همین آیه كه در آن هم به خلقت خدا اشاره دارد و هم به بحث ملائكه می پردازد».
ایشان در ادامه با ورود به مباحث زبان شناختی آیات این نكته را بیان كردند كه اسم فاعل در زبان عرب به انجام كار در سه زمان گذشته، حال و آینده می تواند اشاره كند. و با این مقدمه ی كوتاه، این سوال را طرح نمودند كه در اینجا فاطریت و جاعلیت خداوند به كدام زمان اشاره دارد؟ این مرجع عالیقدر در پاسخ به این سوال چنین فرمودند كه: «زمان، مخلوق و آفریده ی خداوند قادر متعال است و او محیط بر زمان است. بنابراین خالقیت خدا درباره ی خودش از قید زمان و محدود شدن به زمان خارج می باشد. ولی اگر به معیار زمانی خودمان بخواهیم آن را بیان كنیم باید بگوییم خلقت و آفرینش خدا هم در گذشته اتفاق افتاده است، هم در آینده صدق می كند و هم در لحظه مشغول آفرینش موجودات جدید می باشد. همینطور در خصوص آفرینش ملائكه نیز این مطلب صدق می كند».
حضرت آیت الله العظمی مدرسی با رسیدن به بحث ملائكه بیانات خود را به تبیین و توضیح پیرامون این مخلوق خدا تخصیص دادند. ایشان با توجه به آیات قرآن، باور و ایمان به ملائكه را از شروط ایمان دانستند، و در پاسخ به این سوال كه ایمان به ملائكه چه اثری دارد و چرا باید به آنها ایمان داشته باشیم، فرمودند: «اولا ما به ملائكه ربط داریم و مربوطیم. و از این جهت كه به مومنین و بنی آدم خدمت می كنند باید به آنها ایمان داشته و احترام بگذاریم. ثانیاً ایمان به ملائكه، رابطه ی انسان را با آنها خوب میكند. یعنی همانطور كه مومن در زندگی تلاش می كند رابطه ی خود را با اهل بیت علیهم السلام تقویت كند، باید تلاش كند رابطه خود را با ملائك هم تقویت نماید زیرا ما در این دنیا، در لحظه مرگ و پس از آن با این موجودات و ماموران خداوند ارتباط خواهیم داشت. و سوم اینكه این ملائكه، آیات و نشانه های خداوند متعال بوده و مظهری از قدرت و عظمت و خلاقیت او می باشند».
در تبیین سومین علت ایمان به ملائكه، ایشان به این مسئله اشاره نمودند كه برخی چیزها از ظاهرشان شناخته می شود و ما آنها را درك می كنیم. اما وجود بزرگ و بلند مرتبه ای چون پروردگار متعال از فهم و عقل و درك انسان فراتر است و ما نمی توانیم بی واسطه آن را بشناسیم. بنابراین به نشانه ها و آثارش رجوع می كنیم. و یكی از مظاهر قدرت خداوند همین ملائكه می باشند.
حضرت ایت الله العظمی سید محمد تقی مدرسی در حاشیه ی بیانات خود روایتی از حضرت صادق علیه الصلوة و السلام نقل كردند. حضرت صادق فرمودند جمعی از ملائكه كارشان این است كه برای مومنین استغفار و طلب آمرزش می كنند و والله منظور از مومنین، شیعیان ما اهل بیت هستند.
ایشان در ادامه ملائكه را مخلوقاتی توصیف كردند كه مثل سایر مخلوقات نیاز به رزق و روزی دارند و رزقشان در نسیمی است كه از عرش می‌وزد و به آنها می رسد. همچنین لزومی هم ندارد هیئت و ظاهر آنها شبیه ما باشد. ایشان درباره ملائكه چنین گفتند كه هر یك از این مخلوقات ویژگی های خاصی دارند كه مظهر و نشانه ای از آن صفت خداوند است. و ما باید از خصلت ها و توانایی های ملائكه نیز به اسماء الله پی ببریم.
حضرت آیت الله العظمی مدرسی در تفسیر عبارت «اولي أجنحة مثنی و ثلاث و رباع…» به مطالب عمیقی اشاره كردند و فرمودند: «بیشتر علما و مفسران، كلمه ی جناح را به معنای بال گرفته اند. اما به نظر می رسد بیشتر به معنای طرف و سمت باشد. مانند جناح چپ و راست. اصل، در معنی كلمه آن ریشه ای است كه لغت برای آن وضع شده باشد. مثلا «ید» به معنای دست نیست؛ بلكه به معنای وسیله و مظهر قدرت انجام است. و چون در بدن انسان دست مظهر انجام افعال می باشد به این عضو «ید» گفته می شود. بنابراین جناح هم به معنی بال نیست، بلكه وسیله و مظهر قدرت ملائكه است. یا از طرف دیگر ممكن است منظور این آیه ذو ابعاد بودن و چند وجه بودن ملائكه باشد. اما بنده اینطور استفاده می كنم كه منظور آیه، بیان توانایی ملائكه الهی در انجام چند یا چندین كار از اوامر الهی است».
ایشان همچنین افزودند: «و اینكه خداوند در ادامه می فرماید و یزید فی الخلق، یعنی به دو و سه و چهار هم محدود نیست، بلكه بیشتر می شود. پیام این آیه، تكامل است. یعنی فرشتگان الهی هم كه فقط از خداوند دستور میگیرند و اوامر پروردگار را اطاعت می كنند نیز به دنبال تكامل هستند. پس انسان به مراتب اولی باید در زندگی به دنبال تكامل در راه عبادت و بندگی خداوند سبحان باشد».
ایشان در پایان بیانات خود به ماموریت ها و تاثیرات مختلف فرشتگان و ملائكه در زندگی بشر اشاره كردند و از جمله ماموریت های آنها را امتحان برخی از مومنین برشمردند. و مباحث این جلسه را اینگونه جمع بندی نمودند كه ما باید به دنبال تكامل بندگی خود باشیم و راه این تكامل استمداد جدی از خداوند و توجه دائم به ذات اقدس احدیت است.
و صلی الله علی محمد و آله.