تفسير و تدبر در سوره مبارکه فاطر
جلسه سوم
– ماه مبارک رمضان ۱۴۳۴ هـ ق –
مرجع عالیقدر تشیع، حضرت آیت الله العظمى مدرسی در سومین جلسه از محفل تدبر در قرآن بیانات خود را با تشریح مسئولیت ملائكه آغاز كردند. ایشان فرمودند آیه اول سوره به فعالیت فرشتگان هم اشاره ی روشنی دارد. اینكه قرآن می فرماید «جاعل الملئكة رسلاً اولي أجنحة…» كلمه رسل بیانگر ماموریت های فرشتگان است. برخی از مفسرین رسول را تنها در بُعد تشریع معنا كرده‌اند و گفته اند مراد از ملائكه در اینجا فرشتگانی اند كه وحی و مسائل تشریعی را نازل می كردند؛ و برخی دیگر این رسالت را اعم از جنبه مذكور دانسته اند. لكن از آیه چنان مستفاد می گردد كه ملائكه حتی اگر تنها پیام و اوامر الهی را بیاورند و وظیفه شان تنها رساندن امر خداوند به هر بخشی از عالم باشد بدین معنا نیست كه عالم وجود جرئت سرپیچی و سركشی از امر خداوند متعال را داشته باشد. ملائكه امر خدا را به هر موجودی برساند مورد اطاعت واقع می شود.
هر آیه پیام خاصی دارد. كه ما معمولا باید در آخر آیه به دنبال آن پیام بگردیم. در اینجا هدف این آیه «علی كل شيء قدیر» است. خداوند در این آیه می خواهد به قدرت بی كرانش اشاره كند. پس باید به این قدرت ایمان و یقین بیاوریم به گونه‌ای كه شعاع این قدرت در روح ما نیز اثر بگذارد.
این مرجع دینی در ادامه بحث ربوبیت را مطرح كردند و گفتند ربوبیت یكی از ابعاد فاطریت است. وقتی خداوند متعال موجودات را می آفریند باب رحمت و رزق را هم برایشان می گشاید. خداوند در اینجا فرموده «ما یفتح الله للناس من رحمة…». چرا كلمه ی فتح آمده؟
مراد از فتح گشایشی است كه ختم به یك مخزن یا فضای بزرگتر و وسیع‌تر می گردد. چنین به نظر می رسد كه منظور آیه این است كه گنج ها و خزائن رحمت پروردگار وسیع و بی كران است. بنابراین باید یاد بگیریم كه حوائج را اولا از خدا بخواهیم و ثانیا كم نخواهیم. زیرا از رحمت او چیزی كم نمی شود.
همچنین به آن طرف هم اشاره شده است. یعنی اگر خداوند در رحمت خود را به روی كسی یا افرادی ببندد هیچ كس قادر نیست آن را جبران كند. پس باید با شكر نعمات الهی مراقب باشیم خداوند این رحمت را كم یا قطع نكند.
ایشان در حاشیه بحث اشاره ای به كیفیت وجود ملائكه داشتند و فرمودند ملائكه مخلوق خدا هستند و نباید آنها را جزء مجردات بدانیم. مجردات محدود نیستند ابعاد ندارد، روزی ندارند. اما ملائكه روزی دارند نزد خداوند. محدودند و ابعاد دارند. و به ازای طاعتشان نزد خدا مأجور می باشند.
ما باید رسم گدایی را از حضرت موسی یاد بگیریم. نباید خود را طلبكار خدا بدانیم. اینكه در شهر مدین پس از آن همه سختی راه و مشقات و گرسنگی آنچنان دعا می كند و می گوید «رب إني لما انزلت إليّ من خیر فقیر» یعنی با خشوع و ذكر نعمت های سابق، خواهش خود را به خداوند عرضه كنیم. در روایت از حضرت صادق علی السلام نقل شده است كه در تفسیر این آیه «رب اني لما انزلت اليّ من خیر فقیر» فرمودند: موسی علیه السلام در این حال نیازمند یك تكه نان بود و اینگونه دعا كرد.
در آخر آیه می‌فرماید «و هو العزیز الحكیم»، عزیز آن كسی است كه نه تنها قدرت دارد، بلكه قدرت او تجلی و ظهور خارجی هم پیدا می كند. نیروی متجلی، عزت است. و حكیم آن كسی می باشد كه نه تنها علم دارد و عالم است، بلكه علم او به مرحله عمل هم می رسد. و علمش در خارج متجلی می شود. هدف این آیه و علت اینكه خداوند از این دو اسم خود در اینجا یاد می كند شاید این پیام را داشته باشد كه اولاً همه چیز را باید قابل تغییر بدانیم. اینطور نیست كه فرض كنیم هرچیز آنگونه كه آفریده شده همانطور هم تا ابد باقی می ماند. و از این طریق اعتقاد به خداوند را در خودمان تقویت نموده و بدانیم كه همه مشكلات قابلیت حل شدن را دارد.
ثانیاً تلاش كنیم كه اسماء الله را در خودمان تقویت كرده و متجلی نماییم. اسماء الهی باید در مومن تجلی یابد. مومن باید نماد كوچكی از اسماء الله باشد. كه مثال بارز تجلی این اسماء در بشر، محمد و آل محمد علیهم السلام هستند. بنابراین انسان مومن باید قبل از هر كاری فكر كند و مراقب باشد فعلی از او سر نزند كه عزت و حكمت وی را مخدوش و تضعیف نماید.
ایشان در پایان با اشاره به این عبارت كه مسلمان باید متخلق به اخلاق الهی باشد، همگان را به توجه به خداوند و شناخت او و تمسك به اسماء الله توصیه، و از خداوند متعال توفیق عمل به این آیات نورانی را مسئلت كردند.
و صلی الله علی محمد و آله الاطهار.