دروس

تفسیر سوره مبارکه رعد – جلسه ششم

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

(وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ * وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ)؛ «و پيش از رحمت، شتابزده از تو عذاب مى‌طلبند و حال آنكه پيش از آنان [بر كافران‌] عقوبت‌ها رفته است، و به راستى پروردگار تو نسبت به مردم – با وجود ستمشان – بخشايشگر است، و به يقين پروردگار تو سخت‌كيفر است. و آنان كه كافر شده‌اند مى‌گويند: (چرا نشانه‌اى آشكار از طرف پروردگارش بر او نازل نشده است؟) [اى پيامبر،] تو فقط هشداردهنده‌اى، و براى هر قومى رهبرى است». (رعد، ۶ و ۷)

آنچه بشر را به استقامت و دوری از انحرافات دعوت می‌کند، احساس مسئولیت است. همین که بداند گفتار، رفتار و پندار او عواقب دارد، احساس مسئولیت می‌کند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: «الناس مجزیون باعمالهم إن خیراً فخیراً وإن شراً فشراً»؛ (سرنوشت انسان‌ها در قیامت در گرو اعمالشان است، اگر عمل آن‌ها خیر و نیکی بوده است، خیر را درو خواهند کرد و اگر اعمال آن‌ها شر و بد باشد، نتیجه‌­اش شر و عذاب است).

این حقیقت واضح که با فطرت و عقل و وجدان انسان سازگار است، غالبا مورد غفلت واقع می‌شود و گاهی انسان با عناد حقیقت را انکار می‌کند. چون تحت تأثیر نفس اماره، شیاطین بیرونی و درونی، فرهنگ‌های غلط و فشارهای جامعه است و به بیراهه می‌رود. از این جهت خداوند سبحانه و تعالی در آیات متعدد این مسأله را مورد توجه قرار داده است. به یاد داشته باشیم آنچه قرآن از دوران جاهلیت بازگو می‌کند، امروزه نیز وجود دارد.

یکی از بهانه‌های انسان در فرار از مسئولیت این است که می‌گوید چرا بعد از عمل اشتباهی که مرتکب شدم، خدا مرا مجازات نکرد؟ پس یا خدایی وجود ندارد یا مجازاتی در کار نیست. این از بدترین توجیهات انسان در رابطه با فرار از مسئولیت اعمال است. خداوند چند نکته را بیان می‌کند.

نکته اول:

نکته اول این است که خیلی از اوقات نتیجه اعمال خود را می‌بینید و مجازات می‌شوید. مثلا امروزه با همه‌گیری بیماری کرونا اگر کسی به توصیه‌های بهداشتی عمل نکند، مبتلا می‌شود.

نکته دوم:

امت‌های پیشین نیز همین را می‌گفتند و در نتیجه دچار عذاب‌های سختی شدند. سرنوشت قوم عاد، نوح، ثمود و دیگر اقوام را بخوانید. خداوند داستان‌ آن‌ها را به عنوان «مثُلات» یعنی عبرت‌ها بیان می‌کند. اگر انسان طغیان کند و از خطوط قرمز عبور کند، دچار عذاب می‌شود. بسیاری از افراد بیماری کرونا را عذاب الهی می‌دانند. به دلیل ظلم، چه به یکدیگر و چه به طبیعت دچار این عذاب شدیم. مشکل انسان جهل و نادانی است که هیچ حقیقتی را باور نمی‌کند. خداوند می‌فرماید: (وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ)، عذاب الهی را جدی نمی‌گیرند و از روی تمسخر این حرف را می‌زنند.

اما مسئله‌ای که خداوند بارها بیان کرده این است که دنیا دار امتحان است و مجازات حقیقی در قیامت است. می‌فرماید: (وَقَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ). عذاب گذشتگان را دیدند. خداوند فرصت می‌دهد و زود عذاب نازل نمی‌کند. این از روی رحمت و رأفت اوست.

یک بهانه دیگری که انسان می‌تراشد این است که دنبال آیات و معجزات نمایان و ظاهر است، گویی مجبور بر هدایت است. در صورتی که خداوند می‌فرماید کسی را مجبور نمی‌کند. انسان را آزمایش می‌کند اما مجبور نمی‌کند. به پیامبر اکرم (ص) می‌گفتند: اگر به راستی فرستاده خدا هستی، از او بخواه کوه‌های مکه را جا به جا کند تا بتوانیم روی زمین هموار کشاورزی کنیم. خداوند به پیامبر فرمود اگر این را از من بخواهی، اجابت می‌کنم اما بعد از آن اگر ایمان نیاوردند عذاب سختی بر آن‌ها نازل می‌کنم. قوم ثمود معجزه خواستند، شتری از دل کوه برایشان بیرون آمد اما باز هم ایمان نیاوردند. اگر نشانه‌ها واضح باشد (آیات مُبصرات) و ایمان حاصل نشد، عذاب نازل می‌شود. به پیغمبر اکرم (ص) ایراد می‌گرفتند که چرا معجزه‌ای نداری. پیامبر (ص) می‌فرمود: «من برای هدایت شما آمدم، فقط بیم‌دهنده هستم و شما باید راه هدایت و حقیقت را انتخاب کنید، اجباری در کار نیست».

گاهی از گوشه و‌ کنار می‌شنویم که اگر امام زمان (عج) وجود دارد چرا در مشکل کرونا به ما کمک نمی‌کند. حقایق و شرایطی وجود دارد. بیماری، جنگ، فشار اقتصادی و … هر کدام اسباب و مسبباتی دارد، علت و معلول دارد. بله، خداوند دعا را مستجاب می‌کند البته با توجه به حکمتی که دارد.

در ذیل آیه (وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ) کلمه‌ای جالب و بحث‌برانگیز وجود دارد. می‌گویند چرا معجزه‌ای نازل نمی‌شود، خداوند می‌فرماید: (إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ) تو بیم‌دهنده هستی. وظیفه‌ات بیان حقیقت است و به مردم نسبت به اعمال و کردارشان هشدار باید بدهی.

(وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ) این تعبیر جای بحث دارد. آنچه بنده به آن رسیده‌ام و برخی مفسرین نیز به آن اشاره کرده‌اند این است که در هدایت بشر دو مرحله وجود دارد. مرحله اول عمومی است. پیغمبر اکرم (ص) بین صفا و مروه مردم را جمع کردند و به سوی خدا دعوت کردند. نسبت به گناه هشدار دادند که این مرحله عمومی است. مرحله دوم، هدایت است. کسی که هشدار را پذیرفت شامل مرحله دوم می‌شود. در این مرحله، پیغمبر اکرم، ائمه و علمای ربانی دست انسان را می‌گیرند و او را به سمت هدایت پیش می‌برند. علما جانشین ائمه هستند. پیغمبر، ائمه و علما هدایت‌گرند. یعنی بعد از اینکه مردم اصل هشدار را قبول کردند و اصل دین را پذیرفتند، حال باید با تعالیم دین آشنا شوند.

بسیاری از مفسیرین عامه و خاصه نقل کردند که پیامبر (ص) فرمودند: «أنَا المُنذِر؛ من انذار کننده‌ام» و آنگاه به شانه على بن ابى طالب (ع) اشاره نمود و فرمودند: «أنتَ الهادى، بِکَ یَهتَدِى المُهتَدونَ؛ تو همان هدایت‌کننده هستى که [پس از من] هدایت یافتگان، به وسیله تو راه درست را مى یابند». (کنز العمّال: ج۱۱، ص۶۲۰)

دینی که امروز داریم مرهون مجاهدت‌های ائمه علیهم السلام است. در زیارت وارث می‌گوییم: «أَشْهَدُ أَنَّكَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاةَ وَآتَيْتَ الزَّكَاةَ وَأَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأَطَعْتَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ؛ شهادت می‌دهم كه تو نماز بپا داشتى، و زكات پرداختى، و امر به معروف و نهى از منكر نمودى، و خدا و رسولش را اطاعت كردى».

حضرت شرایع اسلام را احیا کردند. اگر امام حسین (ع)، عاشورا و فداکاری‌های حضرت زینب نبود اسلامی نمی‌ماند. اگر امروز مؤمنین صادق و منتظرین حضرت حجت نباشند، پرچم اسلام بالا نمی‌ماند و شرایع اسلام کم‌رنگ می‌شد.

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲ هـ