دروس

تفسیر سوره مبارکه رعد – جلسه نهم

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

(هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ * وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ)؛ «اوست كسى كه برق را براى بيم و اميد به شما مى‌نماياند، و ابرهاى گرانبار را پديدار مى‌كند. رعد، به حمد او، و فرشتگان [جملگى‌] از بيمش تسبيح مى‌گويند، و صاعقه‌ها را فرو مى‌فرستند و با آن‌ها هر كه را بخواهد، مورد اصابت قرار مى‌دهد، در حالى كه آنان درباره خدا مجادله مى‌كنند، و او سخت‌كيفر است». (رعد، ۱۲و۱۳)

آیه‌ای که تلاوت شد مناسبت نام‌گذاری سوره رعد است. تعبیر (وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ) قابل تأمل و توجه است. ابتدا این سؤال مطرح می‌شود که تسبیح به چه معناست؟ در اذکار تسبیح بسیار است. خداوند فرموده: (وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ)؛ «و هيچ چيز نيست مگر اينكه در حال ستايش، تسبيح او مى‌گويد» (اسراء، ۴۴). مخلوقات تسبیح خدا را می‌گویند، به چه معناست؟

قرآن می‌فرماید: (كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ)؛ «همه ستايش و نيايش خود را مى‌دانند» (نور، ۴۱). (يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ)؛ «آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمين است، تسبيح مى‌گويند» (سوره جمعه، ۱).

سوره‌های بسیاری با (یسبح) آغاز می‌شود. در این‌باره چند بصیرت وجود دارد:

بصیرت اول:

راه نزدیکی به خداوند متعال، همان راهی است که او و صفاتش را از طریق آن شناختیم. از همان راه می‌توانیم قلب و بصیرت خود را روشن کنیم.

شخصی خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام عرض کرد: «آیا پروردگارت را دیده‌ای که او را عبادت می‌کنی؟ حضرت فرمودند: «وای بر تو! من، خدایی را که ندیده‌ام، عبادت نمی‌کنم». عرض کرد: چگونه او را دیده‌ای؟ حضرت در پاسخ فرمودند: «چشم سَر، خدا را نمی‌بیند، بلکه چشم دل، از روی حقیقت ایمان، او را مشاهده می‌کند». (بحار الانوار، ج۴۱، ص۱۶)

می‌توانیم درجات کمال را با توفیق خداوند سیر کنیم و لحظاتی در محضر پروردگار باشیم و او را به چشم دل ببینیم. ما خداوند را از نقص عالم خلقت شناختیم، از آنجا که هیچ چیز کامل نیست و مخلوقی غنی بالذات نیست، نیاز به وجود خالق ثابت می‌شود. از ضعف، نقص و محدودیت مخلوق به قدرت و کمال خالق پی می‌بریم، این همان معنای تسبیح است. یعنی خداوند از ضعف و محدودیت به دور است و منزه و قدوس است. هر چه بیشتر تسبیح بگوییم، بهتر خداوند را می‌شناسیم. و هر چه خدا را بهتر شناختیم، به او نزدیک‌تر می‌شویم، چون خداوند به ما نزدیک است و ما هستیم که از او دوریم.

ما به دلیل اعمال غیر صالح خود از خداوند دور هستیم. معصیت مانع بصیرت قلب است.

بصیرت دوم:

هنگامی که می‌گوییم خداوند پاک و منزه است، به این معنی است که به طور ضمنی در حال درخواست از خداوند هستیم. به عنوان مثال وقتی می‌گوییم تو قوی و غنی هستی، یعنی از او می‌خواهیم به ما قدرت دهد و فقر ما را برطرف کند.

حضرت یونس علیه السلام فرمود: (سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ)؛ «منزّهى تو، راستى كه من از ستمكاران بودم» (انبیاء، ۸۷)، یعنی تو منزهی و من به خود ظلم کردم، پس این ظلم را مرتفع کن. (فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ)؛ «پس [دعاى‌] او را برآورده كرديم و او را از اندوه رهانيديم».

شاید کلمه‌ی (بحمده) دلالت بر این باشد که ما نیازمندیم، در دعا می‌خوانیم: (من فقیر هستم و تو غنی، و غنی باید به فقیر رحم کند).

بصیرت سوم:

این مختص به بشر نیست، بلکه تمام مخلوقات نیازمند به خداوند هستند. همه به زبان حال و زبان قال همین مطلب را می‌گویند. زبان حال یعنی واضح و از روی شواهد باشد، ولی زبان قال، یعنی به زبان بگوید.

حال چرا تمام موجودات تسبیح می‌گویند؟ چون هیچگاه مخلوق از خالق بی‌نیاز نیست. خلقت دائمی است و برای ادامه حیات، نیاز به فیض الهی دارد.

(هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ). امنیت ما به وسیله نگهبانان الهی تامین شده است. لطف خداوند موجب پیدایش رعد و برق شده است. برق پدیده عظیمی است و باعث کاهش آفات می‌شود. ابرها فشرده می‌شوند و باران می‌بارد و زمین را سیراب می‌کند. برق، ترس و طمع ایجاد می‌کند، ترس از صاعقه و طمع برای باران و خیر. این پدیده‌ها نشانه‌ای از قدرت خداوند است. علم انسان محدود است و بسیاری از مطالب برای او قابل درک نیست.

(وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ). صدای رعد گویا تسبیح‌گوی خداست. ملائکه نیز از بیم خدا، تسبیح می‌گویند.

(وَيُرْسِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَنْ يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ). گاهی خداوند صاعقه می‌فرستد و بسیاری را از بین می‌برد. باید از خداوند بترسیم، ولی برخی مجادله می‌کنند و در وجود خدا شک می‌کنند.

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲ هـ