دروس

تفسیر سوره مبارکه رعد – جلسه سیزدهم

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(لِلَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَىٰ وَالَّذِينَ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ أُولَٰئِكَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسَابِ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ * أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَىٰ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ)؛ «براى كسانى كه پروردگارشان را اجابت كرده‌اند پاداش بس نيكوست. و كسانى كه وى را اجابت نكرده‌اند، اگر سراسر آنچه در زمين است و مانند آن را با آن داشته باشند، قطعاً آن را براى بازخريد خود خواهند داد. آنان به سختى بازخواست شوند و جايشان در دوزخ است و چه بد جايگاهى است. پس، آيا كسى كه مى‌داند آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده، حقيقت دارد، مانند كسى است كه كوردل است؟ تنها خردمندانند كه عبرت مى‌گيرند». (رعد، ۱۸و۱۹)

بعد از نعمت خلق یا حتی قبل از آن، بالاترین نعمت الهی هدایت است. خداوند متعال به فضل و کرمش پیامبرانی می‌فرستد که فرصت هدایت را برای انسان فراهم می‌کنند. این وظیفه انسان است که بعد از ایجاد فرصت هدایت، استجابت کند. این معادله‌ای مهم است که ما منتظر فضل خداوند باشیم، همانند زمین که منتظر باران است. وقتی که باران رحمت الهی که همان نعمت هدایت است، آمد، وظیفه ما این است که بشتابیم و اذعان کنیم. این است که در سوره آل‌عمران خداوند از زبان مؤمنین می‌فرماید: (رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ)؛ «پروردگارا، ما شنيديم كه دعوتگرى به ايمان فرا مى‌خواند كه: (به پروردگار خود ايمان آوريد)، پس ايمان آورديم. پروردگارا، گناهان ما را بيامرز، و بدی‌هاى ما را بزداى و ما را در زمره نيكان بميران». (آل‌عمران، ۱۹۳)

استجابت دعوت الهی از واجبات اساسی و فرائض است که عقل و شرع به آن دعوت می‌کنند. استجابت برای انبیا مثل این است که کسی نزدیک به سقوط است و یکی او را بر حذر می‌دارد. عقلاً باید این کلام را بشنود. شرع نیز همین را می‌گوید. در آیات قرآن کریم آمده است: (اسْتَجِيبُوا لِرَبِّكُمْ)؛ «پروردگارتان را اجابت كنيد». (شوری، ۴۷) این نکته مهم است که استجابت بعد از دعوت است. زیرا ما از همان راهی که خداوند نشان می‌دهد، باید به سوی او برویم. این آیه از زبان وعاظ و گویندگان ذکر می‌شود که خداوند می‌فرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ)؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد؛ و به او [توسل و] تقرب جوييد». (مائده، ۳۵) باید وسیله را پیدا کنیم و از راهی که خداوند دستور داده به سوی او حرکت کنیم. در حقیقت این راهی است که خداوند آن را تضمین کرده که همان راه اولیا و انبیا است.

بعد از آیاتی که خداوند در رابطه با باران و سیراب‌شدن زمین و جاری‌شدن سیل و کف روی آن فرمود و ذکر شد که با کنار رفتن خس و خاشاک، آنچه می‌ماند برای منفعت مردم است، می‌فرماید: (لِلَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنَىٰ) کسانی که ندای الهی را لبیک گفتند. الف و لام در (الحسنی) اول آمده، یعنی بهترین از هر چیز در دنیا و آخرت. در آیه دیگر می‌خوانیم: (رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ)؛ «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن، و ما را از عذاب آتش [دور] نگه دار». (بقره، ۲۰۱) ما از خداوند برای دنیا و آخرت بهترین را می‌خواهیم.

در دعای ابوحمزه الثمالی که سحرهای ماه مبارک رمضان می‌خوانیم، از خداوند علاوه بر بهشت، بهترین‌ها را می‌خواهیم. خداوند کریم است و هر چه از او بخواهیم به ما عطا می‌کند. افزون بر تمام خوبی‌ها، به عنوان پاداش در قیامت به مؤمن شفاعت می‌دهد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «في المؤمنينَ مَن يَشفَعُ مِثلَ رَبِيعَةَ ومُضَرَ ، وأقَلُّ المُؤمنينَ شَفاعَةً مَن يَشفَعُ لِثَلاثِينَ إنسانا؛ در ميان مؤمنان كسانى هستند كه به اندازه قبيله‌هاى ربيعه و مضر شفاعت مى‌كنند و مؤمنانى كه كمتر از همه حق شفاعت دارند، براى سى نفر شفاعت مى‌كنند».

در دعاها می‌خوانیم: (یا من لا یحفیه سائل) یعنی هیچ سائل و محتاجی نمی‌تواند کل نعمت‌های خدا را تصاحب کند. به این معنی که نعمت‌های خداوند بسیار و لامتناهی است. استجابت دعوت خداوند نعمت بزرگی است که در مقابل آن بهترین‌ها را از خدا بخواهیم. وقتی فرصت هدایت پیش آمد سریع به سوی خداوند بشتابیم. طمع مال دنیا و آرزوی بلند باعث می‌شود که فکر دنیا باشیم و چشم را کور و گوش را کر و احساسات را از بین می‌برد. خداوند می‌فرماید چون دنیادوست هستند و استجابت نمی‌کنند، اگر تمام دنیا را داشته باشند حاضر هستند دو برابر هر چه دارند بدهند تا از آتش جهنم خلاص شوند. حضرت امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «متقین با اهل دنیا در دنیا شریک هستند و آخرت را نیز دارند». انسان مؤمن همواره در آرامش است. دنیای خوش و آخرت خوبی دارد.

کسانی که دعوت الهی را لبیک نگفتند، به چند دلیل جزای بدی در انتظارشان است. دلیل اول اینکه خلاف کردن و روز حساب کارهای خلافشان ظاهر می‌شود. دلیل دیگر اینکه خداوند نسبت به این افراد دقیق حساب‌رسی می‌کند. خداوند نسبت به مؤمنین چشم‌پوشی می‌کند و بر آن‌ها آسان می‌گیرد، اما نسبت به این‌ها اینطور نیست. اگر کسی در دنیا با برادران خود آسان‌گیر باشد، خداوند نیز نسبت به او همینطور خواهد بود.

(وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ) آخرت جهنمی می‌شوند. مهاد یعنی بستر زندگی. 

(أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَىٰ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ) فرق بین این دو چیست؟ یکی منادی حق را استجابت کرده و دیگری بی‌توجه بوده است. تفاوت در دید آن‌هاست. یکی دید بصیرت دارد و دیگری ندارد. یکی حق را می‌بیند و می‌شناسد و دیگری کوردل است و حق را نمی‌بیند. تنها کسی که عقل دارد این را متوجه می‌شود. شرط رسیدن به خدا از راه انبیا و عقل است. البته عقل را همه دارند، ولی برخی از آن استفاده می‌کنند و برخی آن را به کار نمی‌گیرند.

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲ هـ