دروس

تفسیر سوره مبارکه رعد – جلسه بیست و سوم

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا  وَاللَّهُ يَحْكُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ  وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ * وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا  يَعْلَمُ مَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ  وَسَيَعْلَمُ الْكُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّارِ * وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا  قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ)؛ «آيا نديده‌اند كه ما [همواره‌] مى‌آييم و از اطراف اين زمين مى‌كاهيم؟ و خداست كه حكم مى‌كند. براى حكم او باز دارنده‌اى نيست، و او به سرعت حسابرسى مى‌كند. و به يقين، كسانى كه پيش از آنان بودند نيرنگ كردند، ولى همه تدبيرها نزد خداست. آنچه را كه هر كسى به دست مى‌آورد مى‌داند. و به زودى كافران بدانند كه فرجام آن سراى از كيست. و كسانى كه كافر شدند مى‌گويند: (تو فرستاده نيستى.) بگو: كافى است خدا و آن كس كه نزد او علم كتاب است، ميان من و شما گواه باشد». (رعد، ۴۱-۴۳)

در بحث‌های گذشته گفتیم نقش پیامبران، ابلاغ است و حساب مردم دست خداست. در این آیات خداوند می‌فرماید: شما قبل از آن که به سبب سوء انتخاب مبتلا شوید، عبرت بگیرید. در سرتاسر دنیا عبرت‌های فراوانی برای انسان وجود دارد. تاریخ تمدن‌ها، سرگذشت گذشتگان و آثار به جا مانده از آن‌ها عبرت‌آموز است. دومین راه عبرت گرفتن این است که ابتلائات عصر حاضر را ببینیم. از سیل و زلزله گرفته تا همین بیماری کرونا، اگر نیک بنگریم، همه عبرت‌آموز است. خداوند می‌فرماید: این عبرت‌ها را نمی‌بینید؟

(أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَأْتِي الْأَرْضَ نَنْقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا) منظور از کم یا زیاد شدن زمین، اهل زمین است. افراد بسیاری که بودند و حالا دیگر نیستند. 

(وَاللَّهُ يَحْكُمُ لَا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ) وقتی خداوند حکم می‌کند دیگر فرجامی ندارد. کسی نمی‌تواند حکم خداوند را نقض کند. 

(وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ) خداوند به انسان‌ها مهلت می‌دهد ولی مهلت که تمام شد، فرصت دیگری نمی‌دهد. همواره باید غضب الهی را مد نظر داشته باشیم. گاهی خداوند غضب می‌کند و مهلت توبه و بازگشت نمی‌دهد. برخی گمان می‌کنند می‌توانند از غضب خدا فرار کنند ولی گمان باطلی دارند. بسیاری به دنبال راه فرار از قدرت خداوند بودند ولی راه به جایی نبردند و ناکام شدند. 

(وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلِلَّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا) تمام نقشه‌های انسان زیر سلطه خداوند است. 

(يَعْلَمُ مَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ) هیچ چیز از دید خداوند پنهان نیست. خداوند فرموده (نفس) به این منظور که هم اعمال ظاهری و هم اعمال باطنی را می‌داند. تمام وسوسه‌ها و تصورات انسان را می‌بیند و بر آن‌ها علم دارد.

(وَسَيَعْلَمُ الْكُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّارِ) معلوم می‌شود که عاقبت کفار چه می‌شود و مؤمنین چه عاقبتی دارند.

(وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا) کفار با پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بحث می‌کردند و رسالت ایشان را زیر سؤال می‌بردند. 

(قُلْ كَفَىٰ بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ) خداوند به پیامبر می‌فرماید: بگو که خداوند شاهد رسالت من است. وقتی خداوند پیامبری را مبعوث می‌کند تمام شواهد وجدانی و فطری انسان‌ها بر پیامبری او شهادت می‌دهند. شهادت خداوند به این مفهوم است که خداوند عملاً پیامبر خود را تأیید می‌کند. در آیه دیگری‌ می‌فرماید: (إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ)؛ «در حقيقت، ما فرستادگان خود و كسانى را كه گرويده‌اند، در زندگى دنيا و روزى كه گواهان برپاى مى‌ايستند قطعاً يارى مى‌كنيم». (غافر، ۵۱)

(وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ) کسی که علم کتاب دارد. این‌ها چه کسانی هستند؟ برخی گفته‌اند: مؤمنینی که به کتب آسمانی سابق ایمان آورده‌اند و کسانی که در این امت هستند نیز شهادت می‌دهند، مانند حضرت امیر المؤمنین علیه السلام. بسیاری از مفسرین تأویل این آیه را حضرت امیر المؤمنین (ع) می‌دانند. ما بر این باوریم که یکی از مهم‌ترین حجت‌های الهی بر صداقت پیامبر اکرم (ص)، امام علی (ع) است. حضرت امیر (ع) حجت خداوند است. ایشان ساخته و پرداخته مکتب پیامبر (ص) است. سیره، صفات، اخلاق و علم ایشان دلالت بر این دارد که اساس پیشرفت اسلام علم بود و علم از اهل بیت علیهم السلام است. علم اهل بیت (ع) نیز از قرآن است و این دلالت دارد که اسلام رسالت الهی است.

تأویل این آیه حضرت امیر المؤمنین و ائمه علیهم السلام بعد از او هستند. علاوه بر آن، افراد باوجدان و فطرت پاک و کسانی که کتب آسمانی قبل را خوانده‌اند نیز بر صدق رسالت الهی شهادت می‌دهند.

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲ هـ ق