امام صادق علیه السلام بنیان‌گذار بزرگ‌ترین مدرسه فکری در تاریخ است. شاید به سختی بتوان همانند مدرسه امام صادق (ع) یافت که توانسته باشد چندین نسل را تحت تأثیر اصول و افکار خود قرار دهد. دستاورد این مدرسه تنها به شاگردان و معاصران آن منحصر نمی‌شود، بلکه اندیشه‌هایی که در جامعه ایجاد کرد و تمدن اسلامی را پایه نهاد، دستاورد مهم این مدرسه عظیم است.
زمانی که امام صادق (ع) مدرسه خود را پایه‌گذاری کردند، فرهنگ‌های رایج بین مسلمانان متأثر از اندیشه‌های مسیحی، یهودی و فلاسفه هند و یونان بود. حضرت توانستند با تربیت نزدیک به چهار هزار تن، فرهنگ اصیل و مکتب فکری اسلام را استحکام بخشند و از آن محافظت کنند.
فرهنگ اسلامی اعم از شیعه و سنی از مکتب امام صادق (ع) بهره برده است. ابن‌ابی‌الحدید اثبات می‌کند که منشأ علم مذاهب چهارگانه اهل سنت در فقه مکتب امام صادق (ع) است.
آموزش‌های حضرت تنها در فقه و علوم دین نبود. جابربن‌حیان دانشمند و ریاضی‌دان مشهور ۵۰۰ رساله در ریاضیات داشته که تمام آن‌ها را امام صادق (ع) بر او املا کرده بود. محمدبن‌مسلم ۱۶۰۰ حدیث در علوم مختلف از حضرت روایت کرده است. بیشترین روایاتی که از حضرت به جا مانده، در فقه، حکمت، تفسیر و مانند آن‌ها است و روایات در دیگر علوم، جز اندکی به دست ما نرسیده است. زیرا بیشتر این روایات قربانی اختلافات سیاسی و کینه دشمنان شده است. چه بسیار کتب خطی شیعه که در آتش منحرفان سوخته و از بین رفته است. بسیاری از محدثان و دانشمندان تربیت یافته مکتب حضرت از ترس کشتار و جنایت عباسیان جرأت اظهار و نشر علم خود را نداشته‌اند.
شاگردان مدرسه امام صادق (ع) اهل منطقه و ناحیه خاصی نبودند. فتوحات مسلمانان دریچه‌ای نو از راه‌های گوناگون زندگی و آداب و رسوم و اندیشه‌های مختلف را می‌گشود و باعث می‌شد فرهنگ‌های دیگر وارد فرهنگ مسلمانان شود و تناقضاتی در حیات مسلمانان ایجاد می‌کرد. از این رو نیاز به فراگیری علم و دانش در بین مردم احساس می‌شد و برای دستیابی به این دانش، به محضر امام صادق (ع) می‌شتافتند. حضرت در مدینه که به مثابه عصب حساس جهان اسلام بود مستقر بودند و دسترسی به ایشان آسان بود.
برگرفته از کتاب: هدایتگران راه نور – زندگینامه چهارده معصوم (ع)
به قلم: آیت الله العظمی سید محمدتقی مدرسی
ترجمه: محمدصادق شریعت
